Ongeveer 20 jaar geleden vonden (bijna) alle politieke partijen en regeringen het nuttig om ook de Belgische energiesector op een getrapte wijze te liberaliseren. Vóór deze zeer ingrijpende transformatie hadden ook (bijna) alle politieke partijen en regeringen reeds bewerkstelligd dat de grootste Belgische operator, die toen nog een geïntegreerde activiteit had (distributie, transport, productie, verkoop, … van elektriciteit en aardgas), in handen kon komen van buitenlandse aandeelhouders. De liberalisering die door Europa aangestuurd werd, is niet in alle landen op eenzelfde manier uitgerold, zo heeft bijvoorbeeld Frankrijk via EDF (Electricité de France) nog steeds zelf het grootste gedeelte van de Franse elektriciteitssector in handen. Meer nog, deze laatste is er zelfs in geslaagd om via diezelfde liberaliseringsgolf ook in België een belangrijk deel van onze energiesector te beheren via Luminus, dat eigendom is van EDF en ook nog steeds aandeelhouder is in het Belgische nucleaire productiepark. Momenteel worden de prijzen van elektriciteit en aardgas bepaald in een Europese context, vóór de liberalisering was dat niet het geval. Essentiële voorzieningen van openbaar nut, zoals elektriciteit/aardgas/water/riolering/aardolie, zouden nooit mogen overgelaten worden aan een geliberaliseerde marktwerking, hetgeen nu wel het geval is of dreigt te worden. Waarom tolereren consumenten dat de door hen betaalde prijzen van bijvoorbeeld elektriciteit/aardgas/aardolie gemanipuleerd kunnen worden door speculatie via een beurswerking of van de bevoorrading ? Er is ook momenteel voldoende elektriciteit/aardgas/aardolie voorhanden in de wereld, maar toch aanvaarden wij collectief dat producenten extreme winsten kunnen genereren voor zichzelf op de kap van een daardoor armer wordende bevolking. Onder druk van consumenten, die gevaarlijke proporties kan aannemen, reageren sommige regeringen en politieke partijen op een toestand, die ze zelf gerealiseerd hebben, door nu hard te roepen dat er een soort regulering moet komen van de compleet losgeslagen geliberaliseerde marktwerking. We hebben dat nog gekend zoals bij de bankencrisis, waarbij ook grote kapitalistische instanties moesten gered worden door een overheidsinterventie om te vermijden dat nog grotere collectieve financiële ongelukken zouden plaatsvinden. Maar eenmaal de redding er was, ontspoorde ook deze sector opnieuw in exact dezelfde richting als voordien, namelijk een liberale marktwerking die enkel gericht is op het zo veel mogelijk realiseren van winsten. Het zou kunnen dat nu tijdelijk gelijkaardige overheidsinterventies zullen plaatsvinden in België en Europa, maar het is nog maar zeer de vraag of daarna lessen zullen getrokken worden die ook zinvol en nuttig zijn voor de eindgebruikers op langere termijn.
Gazelco wijst er ook reeds gedurende decennia op dat België voor een eigen bevoorradingszekerheid moet zorgen inzake alle uiterst noodzakelijke nutsvoorzieningen door voldoende zelf te investeren, hetgeen absoluut niet gebeurd is. We klagen al zeer lang aan dat er veel te weinig energiebeleid is in België én Europa. Een te hoge afhankelijkheid van buitenlandse voorzieningen, voor zover die altijd voorhanden zijn, leidt tot een te grote afhankelijkheid van een volatiliteit van prijzen en bevoorrading. In de huidige context is gebleken hoe absurd de huidige bepaling van de Europese marktprijs voor elektriciteit is : de elektriciteitscentrale (momenteel meestal een kleine gascentrale) die als duurste in Europa aangeboden wordt om te voldoen aan de nodige netstabiliteit en bevoorrading op Europees vlak, bepaalt de elektriciteitsprijs voor gans Europa waaraan verkocht wordt ! Dat betekent natuurlijk dat alle andere productievormen sowieso ernstige winsten maken hierdoor. Kerncentrales, windmolen- en zonnepanelenparken (productiebron is gratis !), biomassacentrales, andere gascentrales (het is zelfs momenteel dikwijls interessant om lang geleden aangekocht gas tegen een veel lagere prijs, nu te verkopen tegen een superprijs, in plaats van dit te gebruiken in een gascentrale waarvoor het bestemd was), … : allemaal maken deze meer winst dan tot voor kort het geval was. Een normale winst maken is op zichzelf geen probleem, maar door dit mechanisme kunnen veel producenten wansmakelijk hoge winsten maken. En daar bovenop zijn sommige van deze producenten ook nog gesubsidieerd in hun activiteiten met overheidsgeld ! Wie vindt dit nog aanvaardbaar, buiten een groepje superkapitalisten ? Zelfs landen op zich (die zich niet in een meer vijandige internationale sfeer bevinden) zouden een andere houding kunnen innemen om te helpen deze hopelijk tijdelijke crisis op te vangen, denk maar bijvoorbeeld aan Noorwegen (megawinsten stapelen zich op voor hen) en Nederland (dat de aardgaskraan toedraait waardoor minder gas voorhanden zal zijn én waardoor ook zeer veel gezinnen in Vlaanderen hun aardgastoestellen zullen moeten vervangen om het ‘rijkere’ vervangende aardgas te kunnen verwerken). De Belgische kerncentrales werden versneld afgeschreven, als tegenprestatie moest er wel bevoorradingszekerheid tegen een redelijke prijs gegarandeerd blijven, wat is daarvan overgebleven buiten een ogenschijnlijk collectief geheugenverlies onder politici ? Door de recente gemeenschappelijke intentieverklaring van Electrabel en de Federale overheid is er meer zekerheid (die nog steeds niet absoluut is) gekomen over een levensduurverlenging van Doel 4 en Tihange 3. Gazelco zegt al een paar jaren dat levensduurverlengingen mogelijk zijn, tegen welke prijs dit nu op deze manier zal gebeuren en vooral ook wanneer deze zullen doorstarten, zal de nabije toekomst uitwijzen. Regeringen hebben al een paar maatregelen genomen die goed zijn voor consumenten (zoals een uitbreiding van het sociaal tarief en de verlaging van de BTW), maar een zeer grote groep burgers zit nog steeds te wachten op de bijkomende noodzakelijke ingrepen die er zouden moeten komen. Nog nooit heeft zo’n grote groep consumenten nood aan prijsverlagingen, wanneer gaan deze er eindelijk komen ? En hoe gaat een overheid dat realiseren, met prijzenplafonds en dus een overheidsregulering (die bij de meeste regeringen niet in hun natuur ligt) ? Kan de eigen nationale productie van elektriciteit verkocht worden aan een normale prijs, los van de losgeslagen Europese prijs, hetgeen ook de investeringen in eigen productiecapaciteit ten goede zou kunnen komen ? Blijft de huidige marktwerking bestaan, waarbij we weten dat deze geen oplossing biedt indien men rekening houdt met mogelijke prijsschommelingen en onzekerheid inzake bevoorradingszekerheid ?
Veel openstaande vragen dus, die snel zullen moeten beantwoord worden, hetgeen zou kunnen wijzen op een herdefinitie van het begrip energiebeleid. Het overgrote deel van alle consumenten lijdt onder de huidige energiecrisis, niet enkel burgers maar ook publieke instanties en bedrijven. Reeds voor het begin van de oorlog in Oekraïne zagen we de energieprijzen pijlsnel stijgen, dit heeft dus niet enkel daarmee te maken. Het zou duidelijk moeten zijn op basis van de huidige ervaringen dat ook energie geen gewoon handelsproduct is dat via soms malafide en speculatieve beurswerkingen mag behandeld worden. Een nog immer ontspoorde liberalisering blijft nog steeds verantwoordelijkheden én schuldgevoelens bij individuele investeerders leggen (bijvoorbeeld zonnepanelen, de uitrol van grootschalige elektrificatie, …), terwijl er eigenlijk een zeer grote rol zou moeten weggelegd zijn voor overheden, die deze helaas zelden voldoende zelf invullen. De ganse energietransitie naar meer hernieuwbare energie is opnieuw overgelaten aan privé-investeringen, die hiervan dan ook de smakelijkste vruchten zullen plukken. Er wordt nu uitgezocht hoe tijdelijk ‘overwinsten’ (hoe gaat men dat bepalen ?) zouden kunnen herverdeeld worden, nog beter is natuurlijk om bij alle essentiële infrastructuur en dienstverlening van openbaar nut een eigen overheidscontrole te hebben die deze sectoren voldoende reguleert en zelfs helemaal in handen houdt, zodat steeds de bevolking ook de lusten ondervindt en niet enkel de lasten.
Gazelco is altijd een uitgesproken tegenstander geweest van liberaliseringen, wij hebben immers als geen ander ondervonden welke negatieve gevolgen dit kan hebben op veel elementen in het dagelijks leven, niet in het minst op het algemeen niveau van tewerkstelling en de loon- en arbeidsvoorwaarden in een sector als de onze.
Jan Van Wijngaerden
